έκθεση

Γενικός όρος, με τον οποίο στον τομέα της παραγωγής (υλικής, τεχνολογικής, πνευματικής και καλλιτεχνικής), του εμπορίου και της προπαγάνδας (ακόμα και με την πιο ευρεία έννοιά της) υποδηλώνεται η συγκέντρωση σε καθορισμένο τόπο και χρόνο (περιοδικά ή όχι) και η οργανωμένη παρουσίαση στο κοινό προϊόντων και αντικειμένων κάθε κατηγορίας. Οι σκοποί της έ. μπορεί να είναι: α) άμεσα εμπορικοί, οπότε ο τύπος αυτός έ. (fair, foire) αποκαλείται και εμποροπανήγυρη· β) να γνωρίσει το κοινό τα εκθέματα, τη χρησιμότητα και τα πλεονεκτήματά τους (exposition)· γ) να προβληθεί η παραγωγική ή η τεχνολογική πρόοδος μιας περιοχής, μιας χώρας ή πολλών συγχρόνως χωρών σε έναν ή περισσότερους τομείς· δ) πολιτιστικοί, πολιτικοί ή εθνικοί. Ιστορία. Η συνήθεια να οργανώνονται ετήσιες συγκεντρώσεις σε προκαθορισμένους τόπους και σε τακτές περιόδους, με σκοπό την ανταλλαγή των εμπορευμάτων, είναι ασφαλώς αρχαιότατη. Ήδη προς το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. πολυάριθμα καραβάνια εμπόρων συνήθιζαν να συρρέουν κατά τις σημαντικότερες θρησκευτικές γιορτές στα κυριότερα θρησκευτικά κέντρα της Συρίας, της Παλαιστίνης, της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου και πολλών άλλων τόπων της Ανατολής. Η συνήθης αυτή σύμπτωση των εμποροπανηγύρεων με τις θρησκευτικές γιορτές μεταβιβάστηκε αργότερα στον ελληνικό και στον ρωμαϊκό κόσμο. Η συνήθεια των εμποροπανηγύρεων επέζησε ακόμα και κατά τους αιώνες της μεγάλης πολιτικής και οικονομικής παρακμής που έπληξε τη Δύση ύστερα από τη διάλυση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κατά την εποχή αυτή, ωστόσο, οι εμπορικές συγκεντρώσεις είχαν μόνο τοπικό χαρακτήρα. Η οικονομική διάρθρωση των περιοχών της Δύσης κατά την πρώτη περίοδο του Μεσαίωνα χαρακτηριζόταν πράγματι από τον κατακερματισμό σε πολλές μικρές μονάδες, η καθεμία από τις οποίες έτεινε προς την αυτάρκεια. Η χειροτεχνική παραγωγή ήταν ανεπαρκέστατη, οι ανταλλαγές από περιοχή σε περιοχή πολύ περιορισμένες και οι εμπορικές επαφές με τις μακρινές χώρες της Ανατολής αποτελούσαν σπάνιο φαινόμενο. Μέσα σε αυτή την κλειστή οικονομία, οι εμποροπανηγύρεις είχαν ακριβώς ως κύρια αποστολή να κάνουν δυνατή την απόκτηση των προϊόντων εκείνων που οι εγχώριοι πόροι δεν μπορούσαν να παραγάγουν. Το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών ανταλλαγών στις σπουδαιότερες εμποροπανηγύρεις αυτής της περιόδου ήταν υπό τον έλεγχο των Βυζαντινών, των Εβραίων και των Αράβων εμπόρων, που έφθαναν από την Ανατολή φέρνοντας μαζί τους εξωτικά υφάσματα, μπαχαρικά, αρώματα και πολύτιμους λίθους. Η ανάγκη να προστατευτούν οι ξένοι έμποροι, και ειδικότερα οι έμποροι του εβραϊκού και του μουσουλμανικού θρησκεύματος, από την εχθρότητα των τοπικών πληθυσμών είχε ως αποτέλεσμα την αναβίωση του προστατευτικού πνεύματος θρησκευτικού χαρακτήρα, το οποίο διέκρινε τις μεγάλες εμπορικές συγκεντρώσεις του αρχαίου κόσμου. Οι εμποροπανηγύρεις οργανώνονταν αρχικά στο εσωτερικό των εκκλησιών ή γύρω από αυτές. Το σημείο της θεϊκής προστασίας πάνω σε όσους συμμετείχαν στις ε. και πάνω στα εμπορεύματα ήταν ένας σταυρός που τον τοποθετούσαν ειδικά για την περίπτωση αυτή στον τόπο όπου γίνονταν οι ανταλλαγές. Οι ε., εκτός από την προστασία της Εκκλησίας (που ονομαζόταν pax Dei = ειρήνη θεού) είχαν και τη βασιλική προστασία (pax regis = ειρήνη του βασιλιά), την οποία συμβόλιζαν κατά κανόνα ένα ξίφος και ένα γάντι. Η οικονομική αναγέννηση, που ύστερα από τον 11ο αι. έδωσε νέα ώθηση στο εσωτερικό και στο διεθνές εμπόριο σε όλες τις χώρες της Δύσης, είχε ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των εμποροπανηγύρεων και των αγορών και τη μεγάλη ενίσχυση της σημασίας τους. Από το πρώτο μισό του 12ου αι. έως τις πρώτες δεκαετίες του 14ου, οι σπουδαιότερες εμποροπανηγύρεις της Ευρώπης ήταν οι ε. της Καμπανίας, χάρη στην ευνοϊκή γεωγραφική θέση της ιταλικής αυτής περιοχής, στην πολιτική ανεξαρτησία και στην ουδετερότητά της κατά τους πολέμους που την εποχή εκείνη ερήμωναν μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Στο έδαφος της Καμπανίας γίνονταν κάθε χρόνο περίπου είκοσι εμποροπανηγύρεις, από τις οποίες έξι ή επτά είχαν αποκτήσει διεθνή φήμη. Οι εμποροπανηγύρεις της Καμπανίας, που πραγματοποιούνταν κατά μικρά χρονικά διαστήματα και σε όχι μεγάλη γεωγραφική απόσταση η μία από την άλλη, αποτελούσαν στο σύνολό τους ένα είδος μόνιμου κέντρου, όπου ήταν δυνατόν να βρίσκει κανείς πάντοτε όλα τα γνωστά κατά την εποχή εκείνη εμπορεύματα, ακόμα και τα πιο σπάνια και πολύτιμα. Η παρακμή των εμποροπανηγύρεων της Καμπανίας, που άρχισε το 1284 ως συνέπεια της ένωσης της κομητείας με το στέμμα της Γαλλίας, έφτασε σε κρίσιμο σημείο στα πρώτα χρόνια του 14ου αι., ύστερα από το άνοιγμα των θαλάσσιων συγκοινωνιών που συνέδεαν απευθείας τη Μεσόγειο με τη Φλάνδρα και την Αγγλία. Τα ρεύματα του διεθνούς εμπορίου κατευθύνθηκαν τότε προς άλλες εμποροπανηγύρεις. Ιδιαίτερη πάντως σπουδαιότητα απέκτησαν στη Γαλλία οι εμποροπανηγύρεις του Μποκέρ, του Σεν Ντενί κοντά στο Παρίσι, της Ρουάν, της Νιμ, του Σαλόν-σιρ-Μαρν· στην Ελβετία η έ. της Γενεύης· στη Φλάνδρα οι εμποροπανηγύρεις της Μπριζ και του Ιπρ· στη Γερμανία οι εμποροπανηγύρεις του Άαχεν (Εξ Λα Σαπέλ), της Φρανκφούρτης, της Μαγεντίας, του Ντάντσιχ, του Μπρέσλαου. Στην Αγγλία η σημαντικότερη ήταν η έ. του Στούερμπριτζ, την οποία ίδρυσε ο Ιωάννης ο Ακτήμων το 1211 και στην οποία συμμετείχαν συνήθως Ιταλοί, Φλαμανδοί και Ισπανοί έμποροι. Ωστόσο, μέσα στο σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονταν με την ευκαιρία των εμποροπανηγύρεων, παράλληλα με τις πράξεις αγοραπωλησίας είχαν αποκτήσει αξιοσημείωτη ανάπτυξη και οι χρηματιστηριακές και πιστωτικές εργασίες. Με αυτές ασχολούνταν κυρίως Ιταλοί τραπεζίτες, οι οποίοι συμμετείχαν άμεσα ή έμμεσα με τους αντιπροσώπους τους σε όλες τις σημαντικότερες εμποροπανηγύρεις – τις λεγόμενες εμποροπανηγύρεις συναλλαγών. Έτσι, αυτός ο τύπος εργασιών επισκίασε την ανταλλαγή εμπορευμάτων. Αυτό συνέβη, για παράδειγμα, στην έ. της Λιόν, στην ισπανική έ. της Μεντίνα ντελ Κάμπο και σε άλλες. Προς το τέλος του 16ου αι. το επιχειρηματικό πνεύμα των Γενοβέζων τραπεζιτών κατόρθωσε να συγκεντρώσει το μεγαλύτερο μέρος των χρηματιστηριακών και πιστωτικών εργασιών στην Ιταλία, αρχικά στην έ. της Πιατσέντσα, που ιδρύθηκε το 1579, και αργότερα στην έ. της Νόβι, που ιδρύθηκε το 1261. Τον 18o αι. η σημασία των μεγάλων διεθνών εμποροπανηγύρεων σημείωσε προοδευτική κάμψη εξαιτίας της κατάργησης των περιορισμών (οι οποίοι είχαν παρεμποδίσει για αιώνες το εσωτερικό και διεθνές εμπόριο, με συνέπεια να χάσουν οι εμποροπανηγύρεις το σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο της ελευθερίας του εμπορίου που υπήρξε και μία από τις κυριότερες αιτίες της επιτυχίας τους) και της ανάπτυξης νέων μεθόδων παραγωγής, που εμφανίστηκαν ως συνέπεια της Bιομηχανικής επανάστασης. Νέα μέσα μεταφοράς και επικοινωνίας είχαν εξάλλου ως αποτέλεσμα την εισαγωγή καινούργιων μεθόδων εμπορικής συναλλαγής, οι οποίες στηρίζονταν στην πώληση με δείγματα και στη δικτυακή διακίνηση των προϊόντων και έτσι ήταν περιττή πλέον η συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων εμπορευμάτων στις εμποροπανηγύρεις. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αι. πολλές από τις μεγάλες εμποροπανηγύρεις εξαφανίστηκαν και άλλες ξέπεσαν στο επίπεδο τοπικών εκδηλώσεων, όπου επικρατούσε συχνά το φολκλορικό στοιχείο. Επέζησαν, ωστόσο, οι εμποροπανηγύρεις με ιδιαίτερο τύπο προϊόντων (όπως οι ζωοπανηγύρεις), το εμπόριο των οποίων δεν είχε επηρεαστεί από τις συνέπειες της Βιομηχανικής επανάστασης. Από τις πατροπαράδοτες εμποροπανηγύρεις του παρελθόντος μόνο μία –η έ. της Λειψίας που ιδρύθηκε το 1507– διατηρούσε την παλιά σημασία της. Προς το τέλος του 19ου αι. δημιουργήθηκε στην ίδια πόλη ο νέος τύπος της δειγματολογικής έ., στην οποία καταργήθηκε η συγκέντρωση και η επιτόπου πώληση των παλαιότερων εμποροπανηγύρεων και υιοθετήθηκε το σύστημα της έ. αποκλειστικά και μόνο των δειγμάτων των προϊόντων, με βάση τα οποία κλείνονται και οι πράξεις αγοραπωλησίας. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο οι δειγματολογικές εμποροπανηγύρεις διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ των σημαντικότερων συγκαταλέγονται οι ε. του Παρισιού, της Λιόν, του Μιλάνου, του Λονδίνου, του Μπέρμιγχαμ, των Βρυξελλών, της Λειψίας, της Στοκχόλμης, της Θεσσαλονίκης, του Ζάγκρεμπ, της Βαρκελώνης, της Βαλένθια, του Τορόντο. έ. (exposition). Οι ε. της κατηγορίας αυτής, που μπορεί να είναι διαφόρων τύπων, διέπονται από τις διεθνείς συμβάσεις του Βερολίνου (1912) και του Παρισιού (1928). Οι ε., ως φαινόμενο που ενδιαφέρει χιλιάδες εκθέτες και εκατομμύρια επισκέπτες, υπήρξαν μία από τις χαρακτηριστικότερες εκδηλώσεις του 19ου αι., στην ειρηνική περίοδο που μεσολάβησε από το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων έως τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Η θέση που έλαβαν στη ζωή του λαού φαίνεται από το άφθονο εικονογραφικό υλικό και την πλουσιότατη σχετική φιλολογία (χαλκογραφίες, ελαιογραφίες, καρτ ποστάλ, εικονογραφημένα περιοδικά, μουσική, κωμωδίες, οπερέτες κ.ά.), των οποίων την αφετηρία πρέπει να αναζητήσουμε στις ε. Αποτέλεσαν βασικές μαρτυρίες σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της τεχνικής και υπήρξαν φορείς διάδοσης, ανάμεσα στις μάζες νέων, σημαντικής αποτελεσματικότητας μορφωτικών κινήτρων. Όμως οι ε. αποτέλεσαν κυρίως το όργανο και την έκφραση της βιομηχανικής παραγωγής και κατά συνέπεια της οικονομικής ισχύος μέσα στη νέα κοινωνική οργάνωση· ως μέσα επικοινωνίας των μαζών υπήρξαν όργανα άσκησης πολιτικής πίεσης και προπαγάνδας. Οι ε., αν και προέρχονται από τις μεσαιωνικές εμποροπανηγύρεις με τον έκδηλο γραφικό χαρακτήρα, διακρίνονται από αυτές ως προς τα εξής: δεν έχουν βάση αποκλειστικά εμπορική, βρίσκονται στην υπηρεσία της βιομηχανικής ανάπτυξης και κατά συνέπεια της οικονομικής εξάπλωσης, ενώ έχουν ως θεμελιώδες κριτήριο την αξία της ιεράρχησης, του ανταγωνισμού και της κλίμακας των αξιών. Η απομάκρυνση αυτή από την αρχική εμπορική βάση είχε ως συνέπεια τη γέννηση και την εξέλιξη, στις αρχές του 20ού αι., των δειγματολογικών ε.-εμποροπανηγύρεων (Λειψία, Μιλάνο κλπ.). Ιστορία. Κατά τον 19ο και τον 20ό αι. πραγματοποιήθηκαν εκατοντάδες ε. με την ευκαιρία διαφόρων γεγονότων (εκατονταετηρίδες, επέτειοι, εορτασμοί) έως του σημείου να οργανωθούν δύο παγκόσμιες ε. κατά το ίδιο έτος και στην ίδια χώρα (ΗΠΑ, 1939). Η ιστορία των ε. είναι πλούσια σε γεγονότα, γιατί στην πραγματικότητα ακολουθεί την ιστορία της προόδου της ανθρωπότητας στους κυριότερους σταθμούς της: ατμός, ηλεκτρισμός, τηλεπικοινωνίες, αεροπορία, κατασκευές, γεωγραφικές ανακαλύψεις, διάνοιξη σήραγγας στις Άλπεις, διώρυγες του Σουέζ και του Παναμά κλπ. Στον αιώνα των εφευρέσεων όλα τα έθνη επεδίωκαν να προβάλουν τις επιτυχίες τους· το οικονομικό έλλειμμα που παρουσίαζαν οι ε. αντισταθμιζόταν από το αποτέλεσμα της προπαγάνδας και από την ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες. Οι πρώτες βιομηχανικές ε. για τις οποίες έχουμε πληροφορίες οργανώθηκαν στο Λονδίνο το 1756 και το 1761, όπου βραβεύτηκαν οι καλύτερες από τις μηχανές που είχαν εκτεθεί. Ακολούθησαν άλλες σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις (Γενεύη, Αμβούργο, Πράγα, Τορίνο, Μιλάνο, Βερολίνο κ.α.), αλλά από όλες πρέπει να αναφερθεί ιδιαίτερα η έ. του Παρισιού το 1798, με 110 εκθέτες, που την εγκαινίασε ο Ναπολέων και διήρκεσε τρεις ημέρες· ακόμα (πάντοτε στο Παρίσι), οι ε. του 1801 με 200 εκθέτες, του 1802 με 500 εκθέτες, του 1806 με 1.000 εκθέτες και διάρκεια είκοσι τέσσερις ημέρες και, τέλος, η έ. του 1849 με τον σημαντικό αριθμό των 4.500 εκθετών και διάρκεια έξι μήνες. Η βιομηχανία είχε αναπτυχθεί έως τότε μέσα στα στενά εθνικά πλαίσια, σε μια συγκεντρωτική φάση· μόνο το 1855, ύστερα από τη μεγάλη επιτυχία της έ. του Λονδίνου, οι Γάλλοι βιομήχανοι αποφάσισαν να δεχτούν στις εκδηλώσεις τους τον ανταγωνισμό ξένων εκθετών. Οι μεγάλες διεθνείς ε. αρχίζουν επομένως με την έ. του Λονδίνου (1851), τη Μεγάλη Βιομηχανική Έκθεση όλων των Εθνών, που οργανώθηκε στο περίφημο Κρυστάλλινο Παλάτι (Crystal Palace), με 14.000 εκθέτες και σχεδόν έξι εκατομμύρια επισκέπτες, αριθμοί πραγματικά τεράστιοι για εκείνη την εποχή. Στο δεύτερο μισό του 19ου αι. οι ε. ακολούθησαν η μία την άλλη με γοργό ρυθμό. Αναφέρονται οι κυριότερες, γιατί είναι αδύνατον να γίνει λόγος για όλες: Νέας Υόρκης (1853), η οποία αντιπροσώπευσε την είσοδο των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή· Παρισιού (1855, με 24.000 εκθέτες και τέσσερα εκατομμύρια επισκέπτες), που παρουσίασε την Αίθουσα των Μηχανών (νέος Ναός της Βιομηχανίας, μήκους 1.200 μ.)· Παρισιού (1867), που οργανώθηκε την εποχή της μεγαλύτερης λαμπρότητας της δεύτερης αυτοκρατορίας, την επισκέφθηκαν πολλοί αρχηγοί κρατών και συνέπεσε με τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ (είχαν συμμετάσχει 52.000 εκθέτες, είχε επιφάνεια 667.000 τ.μ. και η Αίθουσα Μηχανημάτων είχε μήκος πολλών χιλιομέτρων)· Παρισιού (1878, με 53.000 εκθέτες και 13.000.000 επισκέπτες)· Παρισιού (1881) και Λονδίνου (1882), ε. που είχαν αφιερωθεί στον ηλεκτρισμό· Παρισιού (1889), η περιφημότερη από όλες· η έ. του Πύργου Άιφελ, η οργάνωση της οποίας είχε αρχίσει από το 1844 και ήταν αφιερωμένη στην εκατονταετηρίδα της Γαλλικής επανάστασης (27.000.000 επισκέπτες και επιφάνεια 960.000 τ.μ.)· Σικάγου (1893), όπου παρουσιάστηκε η αυξανόμενη οικονομική ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών, και τέλος η έ. του Παρισιού (1900), η μεγαλύτερη, κατά απόλυτη έννοια, με 83.000 εκθέτες και 39.000.000 επισκέπτες, λόγω της οποίας ανεγέρθηκαν σημαντικά δημόσια κτίρια, όπως το Γκραν Παλέ, το Πτι Παλέ και η γέφυρα Αλεξάνδρου Γ’. Με την έ. αυτή έκλεισε η χρυσή περίοδος των μεγάλων ανεπανάληπτων ε. που έμειναν στη λαϊκή φαντασία ως δείγματα έκφρασης μιας εποχής και ενός τρόπου ζωής. Ακολούθησαν στον 20ό αι. οι ε. της Γλασκόβης (1901), του Τορίνο (1902), του Σεν-Λούις στις ΗΠΑ (1904), όπου η πρωτοποριακή τεχνική και το τέλειο σύστημα τηλεπικοινωνιών προανήγγειλαν τον σύγχρονο αμερικανικό τρόπο ζωής, του Λονδίνου (1908), με την ευκαιρία του εορτασμού της γαλλοβρετανικής Εγκάρδιας Συνεννόησης, οι ιταλικές ε. της Πεντηκονταετηρίδας (Ρώμη, Τορίνο και Φλωρεντία, 1911) και τέλος η έ. του Σαν Φρανσίσκο (1915). Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο οι ε. έγιναν σπανιότερες εξαιτίας των δυσκολιών της οικονομικής ανασυγκρότησης και των πολιτικοοικονομικών φραγμών που υπήρχαν μεταξύ των εθνών. Αξιομνημόνευτες είναι ωστόσο: η διεθνής έ. εικαστικών τεχνών του Παρισιού (1925), όπου συναντήθηκε η παράδοση με τη μοντέρνα τέχνη· του Λονδίνου (1925), που είχε αφιερωθεί στη βρετανική αυτοκρατορία· της Κολονίας (1928)· του Λονδίνου (1929) η οποία ήταν αφιερωμένη στην αεροπορία· του Παρισιού (1931), διεθνής, αποικιακή, στην οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο προσκήνιο ο Τρίτος Κόσμος· του Σικάγο (1932), αφιερωμένη στον αιώνα της προόδου· των Βρυξελλών (1935)· του Παρισιού (1937), όπου εκτέθηκε στο ισπανικό περίπτερο ο πίνακας Γκουέρνικα του Πικάσο, έντονη καταγγελία κατά του φασισμού. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο οργανώθηκαν αρκετές σημαντικές ε.: στις Βρυξέλλες (1958), με το έμβλημα της ατομικής ενέργειας, και στο Τορίνο (1961) με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας της ενότητας της Ιταλίας. Στις ε. αυτές πήρε μέρος και η Ελλάδα. Μετά την Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης (1964-65), που είχε περισσότερους από 51 εκατομμύρια επισκέπτες, το 1967 εγκαινιάστηκε η Παγκόσμια και Διεθνής Έκθεση (Expo ‘67) του Μόντρεαλ στον Καναδά, με την ευκαιρία του εορτασμού της εκατονταετηρίδας της Καναδικής Ομοσπονδίας. Το επιβλητικό συγκρότημα της έ. εγκαταστάθηκε πάνω σε μία χερσόνησο και δύο τεχνητά νησιά στον ποταμό Σεντ Λόρενς, που επικοινωνούσαν με τρεις γέφυρες· η επιφάνεια της έ. ξεπερνούσε τα 4 εκατομμύρια τ.μ. Κατά το κλείσιμο της επιβλητικής αυτής έ., διαπιστώθηκε ότι, παρά τον υψηλότατο αριθμό επισκεπτών –περίπου πενήντα εκατομμύρια–, ο ισολογισμός παρουσίαζε παθητικό διακοσίων πενήντα εκατομμυρίων δολαρίων. Τέλος, τον Απρίλιο του 1970 εγκαινιάστηκε στην Οσάκα της Ιαπωνίας η Expo ‘70. Αρχιτεκτονική. Τα κτίρια των ε. ενδιέφεραν αρχικά περισσότερο την ιστορία της τεχνικής παρά την ιστορία της αρχιτεκτονικής, επειδή οι αρχιτέκτονες των μέσων του 19ου αι., καθότι δεν μπορούσαν να αντιληφθούν τη σημασία της βιομηχανικής εποχής που πλησίαζε, προτιμούσαν να ασχολούνται με τους γνωστούς ιστορικούς ρυθμούς. Το πρώτο γνωστό σημαντικό κτίριο έ. πραγματοποιήθηκε το 1851 στο Λονδίνο, όχι από αρχιτέκτονα, αλλά από έναν κηπουρό, τον Τζόζεφ Πάξτον. Εκείνος, προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες της έ. που απαιτούσαν μεγάλη κατασκευή, ελαφριά, οικονομική και πολύ φωτεινή, δημιούργησε το περίφημο Κρυστάλλινο Παλάτι, ένα απέραντο θερμοκήπιο, πραγματικό θαύμα τεχνικής και πρόδρομο των σύγχρονων λυόμενων κατασκευών. Το έργο βρήκε πολλούς μιμητές, διαλύθηκε για να τοποθετηθεί αλλού και τελικά καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1937. Οι ανάγκες χώρου που συνεχώς αυξάνονταν ώθησαν μηχανικούς και κατασκευαστές στην εξεύρεση νέων λύσεων. Έτσι το 1867 στο Παρίσι ο Αλεξάντρ Γκιστάβ Άιφελ κατάφερε να γεφυρώσει το εξαιρετικό για την εποχή άνοιγμα των 35 μ., το 1889 οι Ντιτέρ και Κονταμέν, στην Έκθεση των Μηχανών, γεφύρωσαν το άνοιγμα των 115 μ. (το κτίριο κατεδαφίστηκε δυστυχώς το 1910), ενώ ο Άιφελ κατόρθωσε να κατασκευάσει τον ομώνυμο πύργο του, ύψους 300 μ., όλα πραγματικά επιτεύγματα μηχανικής και τεχνικής. Αν και στα κτίρια των ε. του Λονδίνου (1851, 1862), του Παρισιού (1867, 1878, 1889), της Νέας Υόρκης (1853), του Σικάγο (1893) κ.α. ο ρόλος της αρχιτεκτονικής δεν ήταν παρά η διακοσμητική κάλυψη των κατασκευών, τα κτίρια αυτά θεωρούνται σήμερα σταθμοί στην ιστορία της αρχιτεκτονικής για την κατασκευαστική αξία τους και όχι για τις διακοσμητικές προθέσεις των δημιουργών τους. Ενώ η έ. του Σικάγο του 1893 (δειγματολόγιο όλων των ιστορικών ευρωπαϊκών ρυθμών του χειρότερου γούστου) σήμαινε το τέλος της πιο δραστήριας τότε αμερικανικής σχολής, η ανέγερση στο Παρίσι του πύργου Άιφελ αποτελούσε έναν πρόδρομο του Νέου Ρυθμού (Art Nouveau), που αναγνωρίστηκε διεθνώς και χρησιμοποιήθηκε στις εκθέσεις του Παρισιού (1900), της Ντάρμστατ (1901) και του Τορίνο (1902). Ο Νέος Ρυθμός, εύπλαστος σε εκφραστικές ερμηνείες και σε εθνικές ή τοπικές παραλλαγές, ήταν ευπρόσδεκτος από τους επίσημους οργανωτές των ε. για την προσαρμοστικότητά του στις μορφές του εκλεκτικού κλασικισμού. Χρησιμοποιήθηκε, μάλιστα, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, έως τη στιγμή της δραματικής αναμέτρησης στην Κολονία (1914) των νέων αντιλήψεων, τις οποίες εκπροσωπούσαν το Θέατρο του Χένρι Βαν ντε Βέλντε και το Εργοστάσιο του Βάλτερ Γκρόπιους. Το 1925 στην έ. του Παρισιού έγινε η ισχυρότερη σύγκρουση της επίσημης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με τις νεότερες ευρωπαϊκές τάσεις, δηλαδή των περιπτέρων του Μπρανσίνι (μνημειακή εκλεκτική παράδοση), του Τονί Γκαρνιέ (λειτουργική κατασκευή) και του Λε Κορμπιζιέ (ορθολογιστική αρχιτεκτονική). Ενώ στην έ. της Βαρκελώνης (1929) το γερμανικό περίπτερο του Μις Βαν ντερ Ρόε αποτελούσε ένα από τα ποιητικότερα έργα της ορθολογιστικής τάσης και, παρότι δεν υπάρχει, θεωρείται πια κλασικό παράδειγμα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής αντίληψης, το βορειοευρωπαϊκό ρεύμα της οργανικής αρχιτεκτονικής επικρατούσε με τον Γκούναρ Άσπλουντ στην έ. της Στοκχόλμης (1930) και με τα φιλανδικά περίπτερα του Άλβαρ Άαλτο στην έ. του Παρισιού (1937) και της Νέας Υόρκης (1939). Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο κυριάρχησε ένας σαφής εκφραστικός μανιερισμός (ε. Βρυξελλών 1958, Τορίνο 1961), ο οποίος αφαίρεσε από τις παλαιότερες μεγάλες καλλιτεχνικές διαμάχες την επικαιρότητα και οδήγησε στον σημερινό διεθνή διακοσμητικό ρυθμό. Ακόμα και η Διεθνής Έκθεση της Νέας Υόρκης του 1964 δεν ξεπέρασε σε γενικές γραμμές την καθιερωμένη πανηγυρική αρχιτεκτονική έκφραση. Η αρχιτεκτονική ωστόσο ξαναβρήκε τη θέση της και οι διεθνείς ε. προσφέρουν ουσιαστικά όχι μόνο ευκαιρίες για εμπορικές συμφωνίες αλλά και για επίδειξη των πιο σύγχρονων και επαναστατικών, ορισμένες φορές, αρχιτεκτονικών αντιλήψεων, όπως το γνωστό περίπτερο της Φίλιπς, των Λε Κορμπιζιέ και Ξενάκη, στην Expo των Βρυξελλών (1958). καλλιτεχνικές ε. Η συχνή οργάνωση αξιόλογων προσωρινών καλλιτεχνικών ε. αποτελεί χαρακτηριστικό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής και συμβάλλει σημαντικά στη διάδοση και στη γνώση της τέχνης. Η αρχή του θεσμού των ε. μπορεί να αναχθεί στη συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να εμφανίζουν στις γιορτές των Δελφών και της Ολυμπίας τα πολύτιμα αριστουργήματα της τέχνης τους ή στο έθιμο των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και στρατηγών να επιδεικνύουν στον λαό τα λάφυρα των πολέμων ή στις εμποροπανηγύρεις που γίνονταν σε πολλές πόλεις τις ημέρες των μεγάλων θρησκευτικών γιορτών, όπως του αγίου Αντωνίου στην Πάντοβα και του αγίου Διονυσίου στο Παρίσι, όπου κατά τον 16o αι. συνήθιζαν να εκθέτουν μαζί με τα άλλα εμπορεύματα και έργα τέχνης. Είναι γνωστό ότι, κατά τον 16ο αι., ο Λορέντσο Λότο και οι Μπασάνο παρουσίασαν πίνακές τους σε εμποροπανηγύρεις της Βενετίας, όπως περίπου έκαναν δύο αιώνες αργότερα στο Παρίσι ο Ζαν Μπατίστ Σαρντέν και ο Νικολά Λανκρέ, όταν, με την ευκαιρία μιας λιτανείας, συγκέντρωσαν τα έργα τους κάτω από ένα αυτοσχέδιο υπόστεγο στην πλατεία Ντοφίν. Στα μετέπειτα χρόνια, αρκετοί καλλιτέχνες, προκειμένου να γνωρίσει το κοινό και να αγοράσει τα έργα τους, τα τοποθετούσαν σε μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια, όπως το Πάνθεον της Ρώμης, η σχολή του Αγίου Μάρκου και η σχολή του Αγίου Ρόκου στη Βενετία, όπου επανειλημμένα έγιναν αντικείμενα θαυμασμού οι πίνακες του Γκουάρντι και του Καναλέτο. Τον 17o αι. οι μεγάλες ρωμαϊκές οικογένειες κολακεύονταν να επιδεικνύουν κατά καιρούς ένα μέρος των πατρογονικών τους καλλιτεχνικών θησαυρών. Αλλά μεγαλύτερη συγγένεια με τις σημερινές ε. είχε ίσως η έ. που οργάνωσε το 1540 η συντεχνία των ζωγράφων της Αμβέρσας και ακόμα περισσότερο το Σαλόν των Γάλλων καλλιτεχνών. Την έ. αυτή πραγματοποίησε το 1667 στο Παρίσι, στο Τετράγωνο Σαλόνι του Λούβρου, ο Λουδοβίκος ΙΔ’ αναλαμβάνοντας προσωπικά τη δαπάνη. Από τότε ξεκινά ο θεσμός των επίσημων ε., τις οποίες χρηματοδοτούν, οργανώνουν και υποστηρίζουν τα κράτη ή οι διάφοροι δημόσιοι οργανισμοί. Το 1881 τα παρισινά Σαλόν τέθηκαν στην αρμοδιότητα της εταιρείας των Γάλλων καλλιτεχνών. Το 1884 ιδρύθηκε το Σαλόν των Ανεξαρτήτων, το 1903 το Φθινοπωρινό Σαλόν, το 1939 το Σαλόν των Νέων Πραγματικοτήτων, το 1945 το Σαλόν του Μαΐου. Το πρότυπο του παρισινού Σαλόν δεν άργησαν να μιμηθούν η Λειψία (1764) και το Λονδίνο (1768), ενώ άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις άρχισαν να εμφανίζονται σχεδόν παντού, από τις οποίες ιδιαίτερη σπουδαιότητα είχε η Σετσεσιόν του Μονάχου (1897) και της Βιέννης (1903), το Ζόντερμπουντ της Κολονίας και το Άρμορι Σόου της Νέας Υόρκης. Το 1895 ιδρύθηκε στη Βενετία η Μπιενάλε, διεθνής οργανισμός ε. τέχνης. Έκθεση του Τορίνο (1902) σε πίνακα της εποχής. Η έκθεση του Μιλάνου, εδώ και δεκαετίες, είναι μία από τις σημαντικότερες της Ιταλίας και της Ευρώπης. Σε αυτήν εκτίθενται βιομηχανικά προϊόντα κάθε είδους. Η βασίλισσα Βικτόρια εγκαινιάζει την πρώτη έκθεση του Λονδίνου (1851). Η πυρκαγιά (1858) του Κρυστάλλινου Παλατιού που είχε κατασκευαστεί για την έκθεση του 1853 της Νέας Υόρκης. Αφίσα από έκθεση στο Μπορντό της Γαλλίας το 1964. Αφίσα από έκθεση του Μπρνο το 1962. Το περίπτερο του ηλεκτρισμού και του φωτός στη διεθνή έκθεση της Νέας Υόρκης (1964). Το γαλλικό περίπτερο στη διεθνή έκθεση του Μόντρεαλ στον Καναδά (1967). Περίπτερο του οργανισμού «Αθήνα 2004» στην Έκθεση Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Comdex & Interop Greece 2003 που διοργάνωσε το Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο στην Αθήνα (φωτ. ΑΠΕ). Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1926 και λειτουργεί κάθε Σεπτέμβριο. Στο πλαίσιό της οργανώνονται διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Η 60ή Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης. Τυπική ζωοπανήγυρη στις ΗΠΑ, όπως εικονίζεται σε λιθογραφία του 19ου αι. Ο Ναπολέων Γ’ βραβεύει όσους πήραν μέρος στην έκθεση του Παρισιού (1855).

* * *

η (AM ἔκθεσις)

1. λαθραία τοποθέτηση βρέφους σε κάποιον χώρο και εγκατάλειψή του

2. τοποθέτηση ενός πράγματος για κοινή θέα ή επίδειξη

3. συστηματική αφήγηση, εξιστόρηση, περιγραφή («έκθεση τών πεπραγμένων»)

4. το κείμενο όπου αναπτύσσεται ένα θέμα

νεοελλ.

1. η τοποθέτηση αντικειμένου στην επίδραση εξωτερικών παραγόντων («έκθεση στον αέρα, βροχή»)

2. τοποθέτηση αντικειμένων σε ειδικό χώρο για προσέλκυση αγοραστών (τοπική έκθεση»)

3. ο τόπος όπου γίνεται η έκθεση αντικειμένων

4. το έγγραφο όπου περιέχεται η έκθεση ειδικού ή αρμοδίου («έκθεση πραγματογνώμονα», «έκθεση ιατροδικαστή»)

5. το τμήμα μουσικής σύνθεσης στο οποίο παρουσιάζονται για πρώτη φορά τα θεματικά στοιχεία

6. φρ. «έκθεση (ιδεών)» — γραπτή ανάπτυξη θέματος από μαθητές, σπουδαστές ή υποψηφίους σε εξετάσεις

αρχ.-μσν.

δημόσια γνωστοποίηση

αρχ.

1. τοποθέτηση σε ανοικτό χώρο

2. ό,τι εκτίθεται σε κατάστημα

3. εξήγηση, διατύπωση, καθορισμός

4. διασάφηση με λογική αφαίρεση

5. το χρηματικό ποσό που καταθέτουν οι κυβευτές

6. γωνία που προεξέχει

7. προεξοχή προπυργίου

8. δελτίο καταγραφής, κατάστιχο

9. ιατρ. συνταγή

10. μαθ. εκφώνηση

11. μουσ. πίνακας μουσικών φθόγγων

12. φρ. «ἔκθεσις δράματος» — επίλογος, έξοδος.